Muş, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan bir ildir. Muş iline bağlı altı ilçe bulunmaktadır: Muş (merkez), Bulanık, Hasköy, Korkut, Malazgirt ve Varto. Bu ilçeler arasında en huzurlu ve güvenli olanı hangisidir? Bu sorunun cevabı, ilçelerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerine göre değişebilir. Ancak bazı kriterlere göre bazı ilçeler diğerlerinden daha avantajlı olabilir. Örneğin, nüfus yoğunluğu, ulaşım imkanları, eğitim ve sağlık hizmetleri, suç oranları, doğal güzellikleri gibi faktörler ilçelerin huzur ve güven seviyesini etkileyebilir. Bu yazımızda, Muş’un en huzurlu ve güvenli ilçelerini bu kriterlere göre değerlendireceğiz.
Muş
Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Murat-Van Bölümü’nde bulunan Muş, Türkiye’nin bir ilidir. Muş İli Nüfusu: 2020 yılı sonu itibarıyla 411.117 kişidir ve Merkez, Bulanık, Malazgirt, Varto, Hasköy ve Korkut ilçelerinden oluşur. Halkın çoğunluğu köylerde yaşamakta ve başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. İl merkezi deniz seviyesinden 1334 m yüksekliktedir.
İklim
İklim Denize uzaklık ve rakım gibi faktörler nedeniyle bölge karasal iklim özellikleri gösterir. Bölgenin geniş olması ve yükseklik değişimlerine bağlı olarak iklim koşulları da çeşitlilik gösterir.
Ekonomi
Ekonomi Bölgede tarım ve hayvancılık en önemli gelir kaynaklarıdır. Ayrıca şehirde çok sayıda fabrika bulunmaktadır.
Muş ilçesi yöneti
Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan ve Malazgirt Savaşı’nın tarih sahnesinde yer aldığı Muş ilinin nüfusu, 6 Şubat 2023 tarihi itibariyle TÜİK verilerine göre 399.202 kişi olarak kaydedilmiştir. Bu nüfusun %60,6’sı kentlerde, geri kalan %39,4’ü ise köylerde ikamet etmektedir . Muş ilinin yüzölçümü 8.650 km2’dir ve Türkiye’nin toplam yüzölçümünün yaklaşık %1,1’ine denk gelmektedir. İldeki nüfus yoğunluğu 46 kişi/km2 olarak belirlenmiştir . Bu rakam, Türkiye ortalamasının (109 kişi/km2) çok altındadır. Muş ilinin nüfusu, bir önceki yıla göre %1,49 oranında düşüş göstermiştir . Nüfus artış hızı en fazla olan ilçe Merkez (%0,84), en az olan ilçe ise Malazgirt (-%6,03)'tir .
Muş ilinin yönetim yapısına göz attığımızda, merkez dahil olmak üzere 6 ilçe, 23 belediye, 121 mahalle ve 366 köy olduğunu görürüz . Muş ilinin valiliğini Doç. Dr. İlker Gündüzöz yapmakta, belediye başkanlığını ise Feyat Asya yürütmektedir. Muş ilinin mecliste temsil eden milletvekili sayısı da 4’tür.
Muş ili, ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılık ile geçimini sağlayan bir ildir. Özellikle lale ve üzüm yetiştiriciliği ile tanınmaktadır. Bunun yanında turistik açıdan da önemli bir çekim merkezidir. Muş’ta ziyaret edebileceğiniz bazı tarihi ve doğal güzellikler şöyledir:
Muş Kalesi: Muş kentinin tarihi merkezi olan kale, Urartular zamanından kalma bir eserdir. Kalede Alparslan’ın Malazgirt Savaşı’ndan önce verdiği hutbe de yer almaktadır. Malazgirt Kalesi: 1071 yılında Selçuklu Sultanı Alparslan ile Bizans İmparatoru Romen Diyojen arasında gerçekleşen ve Türklerin Anadolu’ya girmesini sağlayan Malazgirt Savaşı’nın yapıldığı mekandır. Kalede savaşın canlı bir şekilde anlatıldığı bir müze de bulunmaktadır. Murat Köprüsü: Murat Nehri’nin üzerinde yer alan ve Selçuklu mimarisinin güzel bir örneği olan köprüdür. Köprünün ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmemekle birlikte, 13. yüzyılda yapılmış olabileceği düşünülmektedir 5. Nemrut Krater Gölü: Türkiye’nin en büyük krater gölü olan Nemrut Gölü, Bitlis’in Tatvan ilçesinde konumlanmıştır. Gölün etrafında volkanik olaylar sonucunda oluşan sıcak su kaynakları da mevcuttur.
Muşun Tarihi
Asur kaynaklarına göre, Muş bölgesi MÖ 13. yüzyılda Urartulara bağlı Nairi'nin dayanıklı sınırları içinde yer alıyordu. Daha sonraki kaynaklarda Taron adıyla geçen yöre, sırasıyla İskit, Med, Pers, Makedon, Selevkos, Roma, Part, Arsakes ve Bizans kontrolünde kaldı. Birkaç kez Romalılar ile Partlar arasında ve Bizanslılar ile Sasaniler arasında değiştirildi. Daha sonra Emevilerin ve Abbasilerin ülkelerine girdi. Daha sonra göçebe Türkmen toplulukları bölgeye yerleşmeye başladı. Türkmenler geldiğinde, yöredeki Ermeniler de yaşadılar.
Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra Selçuklu toprağı haline gelen Muş kenti, Sökmenoğulları (Ahlatşahlar) ve daha sonra da Eyyubiler kente girdi. Şehir 13. yüzyılda Anadolu Selçukluları tarafından imar edildi. Kısa bir süre sonra Moğollar(İlhanlılar) tarafından yağmalanan şehir, daha sonra da Timurlularca yağmalandı. Karakoyunlu ve Akkoyunlu bölgelerinin ardından kısa bir süre Safevilere bağlanan kent, Safevilerin karşısında yer alan Şerefhanların yaşadığı yer 1514'te Osmanlı şehrine girdi. 19. yüzyılın sonlarında Bitlis vilayetine bağlandı. Osmanlı döneminde nispi çoğunluğunu Ermeniler oluşturuyordu.
1916- 1917 yılında Rusların ve Ermenilerin genişleyen bölgesi olan şehir, Ermeni tahkim aşamasına geldi. Kurtuluş Savaşı sırasında 1920 yılında yörede Hallo Ayaklanması yaşandı. Bu olaylardan sonra 1924 yılında şehir merkezi yapıldı. Daha sonra Şeyh Said'in ayaklanması yaşanan bölgede, kısa süreliğine tekrar Bitlis'e bağlı şehir, 1929'da tekrar il merkezi oldu.
Daha önceleri Muş'a bağlı bir köy olan Yeşilce ise 2010 yılı sonunda mahalleye dönüştü.
Muşun nüfusu
Muş şehri ve ilçesi hakkında nüfus bilgileri içeren bu yazı, 1893 yılından 2007 yılına kadar olan dönemi kapsamaktadır. Yazıda belirtildiği üzere, Muş Sancağı’nın 1893 yılındaki nüfusu 99.560 kişi olup, bunların %54’ü Ermeni, %43’ü ise Kürt ve Türk’tür. Ermeni nüfusu 53.776 kişi, Kürt ve Türk nüfusu ise 42.647 kişidir.
Muş şehrinin nüfusu 19. yüzyılın sonlarında 27 bin civarında iken, savaşlar ve kıtlık sebebiyle azalmış ve 1950 yılında 7.050 kişiye düşmüştür. Şehir, il merkezi olması ve Varto başta olmak üzere ilçelerden gelen göçler sayesinde nüfusunu artırmıştır. 1955 yılında 10.888 kişi, 1965 yılında 15.687 kişi, 1970 yılında 23.058 kişi olan şehrin nüfusu, 1980 yılında 40 bin kişi, 1990 yılında 45 bin kişi, 2000 yılında ise 67 bin kişiye çıkmıştır. Kırsal kesimden gelen göçler, nüfus artışının başlıca sebebidir. Şehrin nüfusu 2007 yılı sonunda yaklaşık olarak 70 bin kişidir.
Muş şehri ve ilçesinin nüfusunun büyük bir kısmını Kürtler oluşturmaktadır. Şehirde ayrıca Türkler (çoğunlukla yerli halktan veya Karapapak ve Balkan göçmenlerinden), Araplar ve Sünni Zazalar da yaşamaktadır.
Bu yazının son güncel verilerine göre, Muş şehri ve ilçesinin nüfusu 2019 yılı itibarıyla 195.323 kişidir. Muş ilinin toplam nüfusu ise 406.886 kişidir.
Muşun Kültürü
Muş lalesi, şehrin önemli tanıtım objesidir. Muş lalesi, Muş'un Türkiye çapında markalaşmasına öncülük eden bir kültürel değeridir. Muş lalesi Nisan sonu ile Mayıs başlarında çiçek açar ve 15 günlük kısa bir ömrü vardır. Her yıl Mayıs ayında festival düzenlenir.
Muş üzümü de meşhur ürünüdür. Üzümcülüğün gelişmesi için çalışmalar yapılmaktadır.
Muş yöresi, Halkoyunları açısından halay bölgesine girer. Tipik Doğu Anadolu halay oyunları bu yörede de görülür.
Muşta turizm
Kentin merkezinde çokça eski eserlere rastlamak mümkündür. Yıldızlı Han, Muş kentin merkezinin yukarı çarşıda yer alır. 1307'de yapılan kayıtlara geçmiştir. Selçuklu dönemi eseridir. Bir bölüm yıkılmıştır. Aslanlı Han diğer bir Selçuklu eseridir. Bu hanın yanında Alaeddin Bey Çeşmesi ile Alaeddin Bey camisi yer alır. Alaeddin Bey Hamamı ve Ulu Cami ile Hacışeref Camisi diğer eski camilerindendir. Şehrin ana türbeleri de vardır. İbrahim Samidi ve Şeyh Muhammed-i Mağribi gibi. Şehir silüetine, Alaeddin Bey damgasını vurmuştur.
Merkez ilçede bulunan diğer kültürel varlıklar; Dere Kilisesi, Surp Karabet Manastırı, Hasbet Kalesi, Mercimek Kalesi, Muşet Kalesi, Alaeddin Cami, Hacı Şeref Cami ve Şadırvanı, Muş Ulu Camii, İbrahim Samidi Türbesi, Kesik Baş Türbesi, Şeyh Halil Türbesi, Şeyh Muhammed-i Mağribi Türbesi, Alaeddin Bey Hamamı, Dere Hamamı, Arslanlı Han, Yıldızlı Hanı, Alaeddin Cami Çeşmesi, Murat Köprüsü. Mercimek Kalesi Höyüğü de Merkez İlçede bulunan kültürel varlıklar içerisindedir.
Murat Köprüsü Muş-Varto yolu üzerindedir. 12 yıllık olup 143 metredir. Çengilli köyünde bulunan Surp Garapet Manastırı adlı kilise ise yıl içindeki günleri simgelediği yerde bilinen 360 odadan oluşmaktadır.
Sivil Mimarlık örnek yapıları ise, Anadolu Lisesi ve Atatürk İlkokulunun binaları örnek gösterilebilir. Öte yandan Tahsin Saraç Evi bir diğer örnektir.
Muşun ilçeleri
Muş, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan bir ildir. 1929 yılında Bitlis’ten ayrılarak il statüsü kazanmıştır. Muş’un toplam altı ilçesi vardır: Muş (merkez), Bulanık, Hasköy, Korkut, Malazgirt ve Varto.
Muş’un ilçeleri hakkında kısaca bilgiler şöyle:
- Bulanık: Cumhuriyet öncesi dönemde kurulmuş bir ilçedir. Muş merkeze 101 km uzaklıktadır. 2020 yılında nüfusu 67.487 kişi olarak tespit edilmiştir2. Belediye başkanı Adnan Topçu iken, 18 Aralık 2019 tarihinde görevden alınarak yerine kaymakam Mehmet İlidi kayyum olarak atanmıştır.
- Hasköy: 1987 yılında kurulmuş bir ilçedir. Muş merkeze 18 km uzaklıktadır. 2020 yılında nüfusu 14.763 kişi olarak tespit edilmiştir. Belediye başkanı Hikmet Karayel’dir.
- Korkut: 1990 yılında kurulmuş bir ilçedir. Muş merkeze 28 km uzaklıktadır. 2020 yılında nüfusu 8.073 kişi olarak tespit edilmiştir. Belediye başkanı Sami Pekbay’dır. Altınova beldesinin belediye başkanı Casim Budak ise, 6 Şubat 2023 tarihinde görevden alınarak yerine kaymakam Ahmed Çelik kayyum olarak atanmıştır.
- Malazgirt: Cumhuriyet öncesi dönemde kurulmuş bir ilçedir. Muş merkeze 127 km uzaklıktadır. 2020 yılında nüfusu 41.891 kişi olarak tespit edilmiştir. Belediye başkanı Cengiz Altın’dır. Malazgirt, Türk tarihi açısından önemli bir yere sahiptir. Burada 1071 yılında Selçuklu Sultanı Alparslan ile Bizans İmparatoru Romen Diyojen arasında yapılan Malazgirt Savaşı, Anadolu’nun Türkleşmesinin başlangıcı olarak kabul edilir.
- Varto: Cumhuriyet öncesi dönemde kurulmuş bir ilçedir. Muş merkeze 56 km uzaklıktadır. 2020 yılında nüfusu 32.586 kişi olarak tespit edilmiştir. Belediye başkanı Mehmet Gürder’dir.
Bu bilgilere göre Muş'un en huzurlu ve güvenli ilçesi. yapılan araştırmalar ve yerli halkala yaptığımız anketler sonucunda hasköy olarak belirlenmiştir.
