Çandarlı Halil Paşa, Osmanlı'nın en uzun süre görev yapan veziriazamlarından biri olmasına rağmen, ölümü hala gizemini koruyan bir olaydır. Tarihçiler ve araştırmacılar, bu önemli devlet adamının ölümünün arkasındaki nedenleri ve etkenleri aydınlatmaya çalışmaktadır. Peki Fatih Sultan Mehmet Halil Paşayı neden öldürdü? İşte detaylar...
Çandarlı Halil Paşa neden asıldı?
II. Mehmet'in "Fatih" ünvanını kazanmasına vesile olan İstanbul'un fethinin ardından yaşanan en tartışmalı olaylardan biri, Sadrazam Çandarlı Halil Paşa'nın idamıdır. 10 Temmuz 1453 tarihinde gerçekleşen bu olay, tarihçiler tarafından farklı bakış açılarıyla yorumlanmaktadır.
29 Mayıs 1453'te Bizans'ın fethi, Osmanlı tarihi için bir dönüm noktasıydı. Bu zaferin mimarlarından biri olarak kabul edilen Çandarlı Halil Paşa'nın fetihten hemen sonra idam edilmesi ise şaşkınlık yaratmıştı.
Sadrazam Çandarlı Halil Paşa'nın İznik'teki mezarı (Wikipedia)
Bazı tarihçiler, Fatih Sultan Mehmet'in, Halil Paşa'nın fethi geciktirmeye çalıştığı ve Bizans'la uzlaşmacı bir politika izlediği için onu idam ettiğini savunur. Bu görüşe göre, Fatih, genç yaşına rağmen tam bir otorite kurmak ve imparatorluğu yeni bir çağa taşımak istiyordu. Bu nedenle, eski düzenin temsilcisi olarak gördüğü Halil Paşa'yı ortadan kaldırmak zorundaydı.
Diğer tarihçiler ise idamın farklı nedenleri olduğunu öne sürer. Halil Paşa'nın, Macaristan ve Venedik gibi diğer devletlerle Osmanlı'nın karşı karşıya kalacağı tehlikelere karşı dikkat çekmesi ve fetih sonrası planlar konusunda Fatih ile fikir ayrılıklarına düşmesi de idamın gerekçeleri arasında gösterilir.
Çandarlı Halil Paşa'nın idamı, Osmanlı tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Bu olay, Fatih Sultan Mehmet'in güçlü bir lider olduğunu ve kendi otoritesini kabul etmeyenlere karşı taviz vermeyeceğini göstermiştir.
Yüzyıllar geçmesine rağmen, Çandarlı Halil Paşa'nın idamı hala tarihçiler tarafından tartışılmaktadır. Fatih Sultan Mehmet'in bu kararı almasının arkasındaki gerçek nedenler belki de tam olarak asla bilinmeyecek.
Fatih Sultan Mehmet Halil Paşayı neden öldürdü?
Bazı tarihçiler, Halil Paşa'nın İstanbul'un fethi sırasında Fatih Sultan Mehmet'e karşı ihtiyatlı ve tereddütlü davrandığını, fethi geciktirmeye çalıştığını savunur. Bu tavır, Fatih'in Halil Paşa'ya olan güvenini sarsmış ve onu hainlikle itham etmesine yol açmış olabilir.
Fatih Sultan Mehmet'in genç yaşta tahta geçmesi ve deneyimsizliği, Halil Paşa gibi güçlü bir vezirin gölgesinde kalmasına neden oluyordu. Zamanla padişah ve vezir arasında bir otorite mücadelesi başladı. Fatih, Halil Paşa'yı ortadan kaldırarak kendi mutlak otoritesini kurmak istemiş olabilir. Halil Paşa'nın Bizans'tan rüşvet aldığı ve Osmanlı hazinesini zimmetine geçirdiği iddiaları da idamına sebep olarak gösterilir. Fatih Sultan Mehmet, bu iddiaları araştırmadan Halil Paşa'yı idam etmiş olabilir.
Halil Paşa ve Fatih Sultan Mehmet'in siyasi görüşleri de farklıydı. Halil Paşa barışçı bir dış politika izlerken, Fatih fetihler yoluyla Osmanlı'nın gücünü artırmak istiyordu. Bu görüş ayrılıkları da aralarındaki gerilimi artırmış olabilir. Fatih Sultan Mehmet'in Halil Paşa'yı öldürmesinin tek bir sebebine indirgemek zordur. Muhtemelen birden fazla faktör bir araya gelerek bu trajik olaya yol açmıştır.
İlber Ortaylı'ya göre Çandarlı Halil Paşa neden asıldı?
İlber Ortaylı'ya göre Çandarlı Halil Paşa'nın idamının tek bir sebebi yok. Birkaç etken bir araya gelerek bu sonucu doğurmuştur. Bunlardan en önemlileri şunlardır:
İstanbul'un Fethine Karşı Çıkması
- Çandarlı Halil Paşa, İstanbul'un fethine karşı çıkan önemli bir isimdir.
- Paşa, şehrin fethinin Osmanlı için çok büyük bir risk olduğunu ve Osmanlı'nın bu kadar büyük bir şehri yönetmeye hazır olmadığını düşünüyordu.
- Fatih Sultan Mehmet ise İstanbul'un fethine kararlıydı ve bu konudaki kararlılığını da Paşaya açıkça göstermişti.
Padişahın Otoritesine Tehdit Olarak Görülmesi
- Çandarlı Halil Paşa, uzun yıllar Osmanlı Devleti'ne sadakatle hizmet etmiş ve devlette önemli bir güce sahip olmuştur.
- Paşa, Fatih Sultan Mehmet'in babası II. Murad döneminde de sadrazamlık yapmış ve padişah üzerinde önemli bir nüfuz sahibi olmuştur.
- Fatih Sultan Mehmet, padişah olarak tam yetki sahibi olmak istiyordu ve bu nedenle Paşayı bir tehdit olarak görüyordu.
Rumeli Beylerbeyi Zağanos Paşa'nın İftira ve Entrikaları
Rumeli Beylerbeyi Zağanos Paşa, Çandarlı Halil Paşa'nın rakibiydi ve Paşayı ortadan kaldırmak için fırsat kolluyordu. Paşa'nın İstanbul'un fethine karşı çıkmasını ve padişahın otoritesine tehdit oluşturduğunu gösteren deliller uydurarak Paşayı Fatih Sultan Mehmet'e şikayet etti.
