Tsunami, Japonca'da 'liman dalgası' anlamına gelmektedir. Tsunami, deniz tabanında meyda gelen deprem ve volkan patlamalarının yanı sıra kasırgalarda tsunami oluşmasına neden olmaktadır. Tsunami olayı okyanusun dibindeki suyun yüzeye doğru itmesiyle suyun derin olmadığı noktaya ulaşmasıyla hızının kesilip dalga yükselerek tsunami oluşmaktadır. Tropkila iklim bölgelerinde sıkça görülen tsunami özellikle Pasifik Okyanusu ve çevresinde meydana gelmektedir.
Tsunami hakkında merak edilen sorulardan biri de Denizde neden tsunami olmaz? İşte detaylar...
Tsunami denizde olur mu?
Türkiye'de yaşanan son büyük depremden sonra uzmanlar, vatandaşların denizden uzaklaşma uyarısı vermişti. Yeniden gündem olan bu konu hakkında vatandaşlar araştırıyor. 'Tsunami denizde olur mu' sorusu karşımıza gelmektedir. Tsunaminin denizde oluşup oluşmayacağı oldukça merak edilmektedir. Vatandaşların oldukça dikkatini çeken bu konu son zamanlarda sosyal medyanın gündeminde.
Tsunami, okyanus veya deniz tabanında meydana gelen deprem, gök taşı, deniz altında meydana gelen nükleer patlamalar, volkan patlaması ve bunlarla oluşan taban çökmesi, zemin kaymaları gibi zelzeleler sonucu meydana gelen, bu olaylarla beraber denize geçen enerjilerle oluşan uzun ve tekrarlanan dalgalara verilen isimdir. Bu tektonik olayların yanı sıra kasırgalarda tsunamiye sebep olabilmektedir.
Peki, tsunami denizde olur mu? Evet tsunami denizde de olabilmektedir. Tsunamilerin yüzde 80'i okyanuslarda gerçekleşmektedir. Okyanus dışında denizlerde de tsunami gerçekleşebilir. Örnek verecek olursak, Türkiye'de geçmişte meydana gelen olaylardan biri de Marmara Denizinde tsunami gerçekleşmişti. Ayrıca tsunami, ciddi yıkımlara sebep olabilmektedir.
Tarihçesine bakıcak olursak, Tukididis bir Yunan tarihçisi olarak bilinmektedir. Tukididis, tsunaminin denizaltı depreminden kaynaklandığını belirttiği Peleponnes Savaşı'nın Tarihi adlı kitabında bu olayı anlattığı iddia edilmektedir. 20. Yüzyıldan önce tsunami hakkında bir şey bilinmemektedir. O zamanlar tsunaminin oluşum sebeplerini araştıran tarihçiler ilk jeolojik, coğrafik makelelerinde tsunamiler '' sismik deniz dalgaları'' olarak adlandırılmıştır.
Kısacası, tsunamiler denizde de gerçekleşebilir. Ayrıca tsunami yıkımları çok tehlikeli ve aşırı zarar verdiği bilinmektedir. Deprem veya volkan patlamaları sonucunda meyda gelebilen tsunami okyanus dışında denizlerde de meydana gelmesi mümkündür.
Türkiye 'den örnek verecek olursak Kandilli Rasathanesi'nin paylaştığı bilgilere göre depremden kısa bir süre sonra denizde tsunami olduğu gözlenmiştir. Türkiye'de olmuş tarihsel tsunamiler şu şekildedir;
- 17 Ağustos 1999 İzmit depremi ve tsunamisi (Mw=7.4)
1999'da gerçekleşen İzmit depreminde binlerce vatandaşımız hayatını kaybetmişti. Edinilen bilgilere göre 16000 kişi hayatını kaybetmiş, 25000 kişinin yaralanmasına sebep olmuştur. Maddi ve manevi açıdan büyük zarar veren bu depremden birkaç gün sonra denizde dalgalanmaların meydana geldiği tespit edilmişti. Deniz, depremden önce hemen çekildiğini gözlemleyen uzmanlar depremden sonra tsunami dalgaların maksimum 2,9metreye yükseldiğini, kıyı kesimlerde ise su baskını ve bununla beraber göçmelerin meydana geldiği söylenmektedir.
- 10 Temmuz 1894 İstanbul depremi (Mw>7)
1999 depreminden önce 1894 depremi Türkiye'de büyük yankı uyandırmıştı. Ciddi hasarlara yol açan 1894 depremi iddialara göre depremin etkisi çok geniş bir alana yayıldığı yönündedir. İstanbul'da gerçekleşen en uzun deprem olarak kabul edilen 1894 depreminde, deniz sularının dalgalandığı ve bazı yerlerde kıyıdan 50 metreye kadar çekildiği tarihsel kaynaklarda da belirtilen bu büyük deprem Türkiye'nin geçmiş zamanda büyük yankı uyandıran depremi arasında yer almaktadır.
- 10 Eylül 1509 İstanbul depremi ve tsunamisi (Ms>7)
Geçmişte yaşanan bir diğer büyük depremlerden biri ise 1509'da olduğu iddia edilmektedir. Bilgilere göre halk arasında' küçük kıyamet' olarak adlandırılan bu depremde 500 yıl içerisinde Marmara bölgesinde gerçekleşmiş en büyük ve yıkıcı depremlerden biri olmuştur. 1509 Depreminde en büyük hasar gören illerden biri de İstanbul olmuştur. Bolu'dan Edirne'ye kadar hissedildiği söylenmektedir. Tarihsel olarak kanıtlanan bu depremde toplam 4000-5000 kişinin hayatını kaybettiği ve 10000'lerce insanın yaralandığı ve binlerce evin yıkılıp hasar gördüğü ortaya çıkmıştır. Bu büyük depremin ardından denizin yükseliği 6 metreyi aşan dalgalar şehre büyük zarar verdiği bilinmektedir.
- 6 Şubat 2023' te meydana gelen 11 ilde hissedilen deprem
Türkiye geçtiğimiz senelerde 11 ilde hissedilen Kahramanmaraş merkezli depremde binlerce kişi hayatını kaybetmiştir. Hatay ve Mersin illeri için tsunami uyarısı yapan uzmanlar, vatandaşların denizden uzaklaşması gerektiğini duyurmuştu. Depremden sonra deniz seviyesinin yükseldiği gözlemlenmiştir.
Denizde neden tsunami olmaz?
Tsunamiler genel olarak okyanuslarda meydana gelir. Fakat denizde de tsunami olabilir. Genelde okyanusta meyda gelmesinin sebebi ise büyük su kütlelerinin yer değiştirmesi sonucunda meydana gelen tsunami, depremler, volkanik patlamalar ve su altı patlamaları gibi tektonik olaylar sonucu meydana gelen yüksek, uzun ve tekrarlanan dalgalardır.
Bazı vatandaşlar 'denizde neden tsunami' olmaz diye sıkça araştırma yapıyorlar. Aslında denizde de tsunami olur fakat genellikle tsunamiler okyanusta gerçekleşmektedir. Tsnaminin oluşması için deniz veya okyanus tabanında ciddi derece de büyük hareketlikler olması gerekir. Bu hareketler deprem olabilir, patlama veya su heyelanı gibi birçok tektonik olaylar tsunamiyi tetikleyip oluşmasını sağlayabilir.
Örnek verecek olursak, Türkiye'de yapılan araştırmalara göre son 3000 yıl içerisinde 90 adet tsunami gerçekleştiği söylenmektedir. Tsunami genel olarak Marmara Denizi, Ege Denizi ve Akdeniz civarlarında etkisini gösterdiği kanıtlanmıştır. Kısacası denizlerde de tsunami olabilir fakat bunun için belirli tektonik olaylın meydana gelmesi gerekmektedir.
Denizde deprem olursa tsunami olur mu?
Evet, denizde deprem sonrası tsunami görülebilir. Özellikle büyük ve şiddeetli depremler sonrasında denizde yükselmeler gözükebilir. Fakat sadece denizdeki depremler tsunamiye neden olmaz. Depremin büyüklüğü, şiddeti, derinliği ve deniz tanında oluşan yer değiştirmeler tsunami oluşumunu etkilemektedir.
Türkiye'de tsunami en çok nerelerde görülür?
Son zamanlarda yapılan araştırmalara göre son 3000 yıl içerisinde 90 tane tsunami olduğu tespit edilmiştir. Türkiye'de tsunami genel olarak Marmara, Ege ve Akdeniz civarlarında etkisi olduğu görülmektedir.
Tsunamide deniz ne kadar yükselir?
Tsunamiler oluştuğunda çok tehlikeli olmaktadır. Tsunamilerin dalga boyları çok uzundur. Genel olarak tsunamiler uzun dalgalar halinde tekrarlanan olaylardır. Tsunami en fazla 50 metreye kadar yükseldiği gözlemlenmiştir. Vatandaşlarımızın 50 cm'r kadar yükselme riskine karşı şeritten uzak durmalarını tavsiye ediyoruz. Tsunami oluştuğu zaman ciddi yıkımlara sebebiyet vermektedir.
